Wierzyć w wieże?

W okolicach Zimnej Zośki donosiłem Wam tutaj o kolejnej próbie uprawy ziemniaka w tak zwanych wieżach ziemniaczanych. Po niezbyt spektakularnych wynikach w latach poprzednich, postanowiłem sprawdzić hipotezę, że w wieżach sprawdzają się odmiany późne, zawiązujące bulwy przez dłuższy czas. Dzięki uprzejmości Igora Bokuna do testów użyłem sadzeniaków odmiany Sarpo Mira, późnej i podobno bardzo odpornej na choroby. Posadziłem dwie sztuki w wieży z najlepszą glebą jaka występuje w Ostoi (trzeba ją było przynieść z nadrzecznej łąki), dwie kolejne sztuki w wieży z kompostem z podwórkowego kompostownika, a ostatnie dwa sadzeniaki trafiły do grządki wyniesionej z ziemią ogrodową wytworzoną na miejscu w grządce.

Choć odmianę Sarpo Mira można trzymać w ziemi do pierwszych mrozów, nie wiedząc kiedy znowu będę miał okazję odwiedzić Ostoję, postanowiłem zakończyć eksperyment. I tak, jak to mówią, "nadejszła wiekopomna chwila" - wykopki!

Zacząłem od grządki wyniesionej - wykonana z nadstawki na europaletę, używana w poprzednim roku do uprawy fioletowych ziemniaków, fasoli, bobu i rzodkiewek, otrzymała w dniu sadzenia ziemniaków cienką warstwę kompostu i grubą warstwę słomianej ściółki. I to były pierwsze, a zarazem ostatnie zabiegi jakim była poddawana. Kilkakrotnie, przechodząc obok, wyekspediowałem za płot nieliczne stonki okupujące liście. Grządka ta, o powierzchni metra kwadratowego, pozwoliła uzyskać z dwóch posadzonych ziemniaczków 33 sztuki, o łącznej masie 2016 gram, co daje wydajność nieco ponad 20 ton/ha. Średnia wielkość ziemniaka była z tej grządki najmniejsza.

Wieża z rodzimą glebą była przez cały sezon uzupełniana, w miarę wzrostu roślin. Okładałem zewnętrze wieży słomą, a do wnętrza dodawałem gleby tak, aby jedynie 15-20 centymetrów łodyg wystawało do Słońca. Powierzchnia wieży była również ściółkowana słomą. I znowu, poza tym dokładaniem, i eksmisją kilku stonek za płot, żadnych innych prac nie wykonywałem aż do dziś. Z powierzchni 0,28 m2 (i dwóch posadzonych ziemniaczków) uzyskałem 10 sztuk, o łącznej masie 774 gramy, co daje prawie 27,5 tony/ha.

Do wieży wypełnionej kompostem dodawałem go dokładnie tak samo i w tych samych dniach co do wieży z glebą rodzimą. Tu, z dwóch posadzonych ziemniaczków uzyskałem 12, o łącznej masie 1016 gram, co daje 37 ton/ha. Średnia masa ziemniaka z tej wieży była największa.

Reasumując - szału nie ma pod względem "wydajności z hektara". Z drugiej strony - jak na zerowe niemal nakłady, ujdzie w tłoku.

Patrząc na powyższe wyniki należy mieć w pamięci tegoroczne lato - ekstremalnie upalne i w Ostoi bezdeszczowe. To, że w wieżach coś w ogóle urosło graniczy z cudem, wszak woda z takich wież bardzo szybko odpływa. Zarówno w grządce, jak i w wieżach gleba w dniu wykopków była absolutnie sucha, przy czym w wieży z glebą rodzimą sucha jak pył. Do wszystkich trzech upraw, a szczególnie do dwóch wież wdarły się dołem korzenie pobliskich drzew, w poszukiwaniu wody i składników odżywczych, co zapewne przyczyniło się do mniejszych plonów.

Nie potwierdziła się hipoteza, że odmiany późne zawiązują bulwy przez cały sezon, przez co wypełniają wieżę na całej wysokości. Jednakże, o ile w wieży z glebą rodzimą zdecydowana większość bulw zlokalizowana była u dołu, wręcz wśród korzeni drzew, o tyle w wieży z kompostem bulwy znalazłem w całej dolnej połowie jej wysokości, czyli jest tu jakiś potencjał.

Łącznie z 6 sztuk sadzeniaków uzyskałem 55 ziemniaków w plonie (3803 gramy), czyli o 10% mniej niż przyjąłem za wynik dobry (1:9 zamiast oczekiwanych 1:10). Niemniej jednak, 55 sztuk to jest już coś, co pozwoli mi powiększyć areał uprawy tej odmiany w przyszłym sezonie - dziewięciokrotnie! I bezkosztowo. W dwa lata, przy podobnych wynikach, może uzyskam 9 x 9, czyli 81 razy tyle ile posadziłem w tym roku, a to już poważna będzie ilość - na pewno przekraczająca zapotrzebowanie przeciętnej rodziny. Oczywiście dalsza uprawa nie będzie już prowadzona tylko w wieżach, zamierzam zastosować tu metodę ściółkowania sianem z nadrzecznej łąki (grządki wg. Ruth Stout). Tak właśnie wyobrażam sobie tworzenie trwałej kultury i podwalin samowystarczalności żywieniowej, choćby częściowej.

Dwa pierwsze ziemniaki trafiły już z powrotem do grządki wyniesionej gdzie rosły, zobaczymy czy na wiosnę wykiełkują i jak będą sobie radzić. W latach poprzednich metoda sadzenia w dniu zbioru się sprawdzała, z Amerykanami i ziemniakiem fioletowym, więc tu też powinna. Reszta Sarpo, umieszczona w pojemniku z torfem, trafi na zimowanie do piwnicy. Być może, aby nie wkładać wszystkich jajek do jednego koszyka, parę sztuk przezimuję w piasku, w osobnym pojemniku.

Myślę, że gdyby opiekować się wieżami (podlewać, nawozić, zadbać aby korzenie drzew się do nich nie wdarły) wynik byłby lepszy, dlatego też rozważę czy w przyszłym roku raz jeszcze dać wieżom szansę. W końcu jest to metoda mająca służyć intensyfikacji produkcji z mikropowierzchni, wypadałoby więc się o nie troszczyć ... No cóż, co wypada to jedno, a życie drugie.

Dodam jeszcze, że odmiana Sarpo Mira potwierdziła swoją odporność na choroby - nie zanotowałem żadnych poważnych dolegliwości. A co stonki zeżarły, odrastało szybko. W dniu wykopków rośliny ciągle rosły, a ich młode liście były zdrowe i soczyście zielone. Trzeba będzie jeszcze sprawdzić jak smakują, i jak się przechowują, ale na podstawie dotychczasowych doświadczeń, jest to obiecująca odmiana.

Tak czy inaczej, bardzo się cieszę, że udało mi się zrealizować ten eksperyment. Mam nadzieję, że wnioski z niego okażą się przydatne dla wszystkich myślących o uprawie ziemniaków w wieżach. Pragnę raz jeszcze serdecznie podziękować Igorowi Bokunowi za sadzeniaki, bez niego to moje małe doświadczenie nie byłoby możliwe.

Osierocenie

Ostoja nie ma do mnie szczęścia w październiku. Proza życia trzyma mnie z dala od niej, a gdy już uda mi się ją odwiedzić to jedynie na chwilę, czasami na jedną noc. Pozostawione samym sobie grządki plonują jednak nadal, pomimo, że wszystkie "systemy podtrzymywania życia" (mam na myśli głównie podlewanie) zostały odłączone. Dodatkowo piękne mamy lato tej jesieni, a daty ostatniego deszczu w Ostoi przysłowiowi najstarsi górale nie pamiętają. Jest sucho, sucho bardzo. Tym bardziej cieszy, że i w donicach podsiąkowych, i na wszystkich typach grządek, coś jednak stale rośnie i plonuje. Ba, nawet gdzieniegdzie wschodzą nowe rośliny - a to rządek rzodkiewek byle jak wysiany, a to cały czas żywa fioletowa fasola, a to samowysiana sałata. Zaczyna też coraz odważniej pojawiać się jarmuż, do którego kulinarnych walorów próbuję się przekonać.

Aby poprawić żyzność gleb na części grządek obsiałem je jakiś czas temu roślinnością na zielony nawóz, w różnych konfiguracjach. A to sama koniczyna, a to żyto ozime, a to mieszanka motylkowych - zobaczymy, co się sprawdzi najlepiej. Cieszę się, że te poplony same sobie radzą, że tak ładnie się zielenią. Wierzę, że gdy w glebie są żywe korzenie, to cieszy się na równi ze mną cała mikroflora glebowa, która ma dzięki temu z kim współpracować. Poza tym, uwielbiam takie permakulturowe eksperymenty, na ich podstawie jestem w stanie ocenić, co w Ostoi warto robić, a czego lepiej zaniechać.

Ze stuprocentową pewnością mogę stwierdzić, że ściółkowanie zrębkami leśnego ogrodu sprawdza się doskonale. A że teraz ku temu prawie najlepszy czas (jeszcze lepszy byłby, gdyby padało), to każdą wolną chwilę temu właśnie poświęcam. Tak szczerze, to poświęciłem jeden dzień, tyle było tych wolnych chwil. Około cztery metry sześcienne zrębek trafiły do leśnego ogrodu, bardzo cienką warstwą, aby uzupełnić to, co się rozłożyło. Zrębki te będą świeżą pożywką dla grzybni i przyhamują rozwój traw. Zatrzymają też w glebie wodę, gdy wreszcie zacznie padać.

Z pomiędzy rozsypanych zrębek od razu wyłaniają się rośliny podszytu, "otrząsając się" sprawnie, a nawet kwitnąc. Lubię ten schludny widok truskawek, poziomek, żywokostów, koniczyn czy łubinów na tle jednolitego zrębkowego dywanu. Pomyśleć, że jeszcze kilka tygodni temu był tu łan zieloności, zupełnie odmienny estetycznie. W ogrodzie leśnym nadal obficie owocują maliny, nie mając zamiaru przestać chyba aż do mrozów. Pozostawiam je samym sobie, nie zawsze nawet mając czas je zebrać. Na szczęście, ogród leśny bardzo wiele wybacza, a raz prawidłowo założony, w dużej mierze radzi sobie sam.

Skutkiem ubocznym osierocenia Ostoi są rosnące zapasy opału - bobry tną nieustannie, a ja nie palę w piecu na tyle często, aby to zużyć. Dodatkowo, piec po drobnych pracach naprawczych zaczął dużo lepiej grzać, a że cieplej być nie musi, to mniej drewna zużywa. Nie wiem jak długo mi zajmie zagospodarowanie wszystkich ściętych przez bobry drzew, w obecnej sytuacji pewnie z dziesięć lat po tym, jak zetną ostatnie. Gdyby w jakiś cudowny sposób całe drewno ścięte przez bobry wyszło z lasu, pocięło się i ułożyło przy domu, starczyłoby opału na kolejnych dziesięć srogich zim. Pod warunkiem, że ktoś w Ostoi będzie i będzie palić.

Wrzesień w Ostoi

Aby tradycji stało się zadość, że nie ma miesiąca bez wpisu choćby jednego, wpis niniejszy popełniam, w ekspresowym tempie. Życie już nie biegnie, ono galopuje, tyle różnych różności w Ostoi i poza nią ... A mówią "wsi spokojna" - a gdzie tam!
Ostoja na przełomie lata i jesieni cała w malinach. Takiej obfitości tu jeszcze nie było. Pomimo iż maliny wyrugowane są do leśnego ogrodu, gdzie nie doznają żadnej opieki, owocują na potęgę. Niech mi ktoś wytłumaczy, dlaczego największe i najsłodsze owoce są w największym cieniu? Pod brzozami? Wszak to wbrew ogrodniczym chyba przykazaniom? Ja myślę, że to Natura przez duże N sprawia i dzielnie mi pomaga, wystarczyło tylko jej to umożliwić i nie ingerować zbytnio.

Zapomniane, niedoceniane, jakże często wycinane ulęgałki - moje ulubione. Rosły takie i u mnie, nie owocowały, miały po minimum 30 lat, a małe jak dziesięcioletnie. Doznały radykalnego cięcia zeszłej jesieni, wbrew regułom sztuki sadowniczej, jednakże z pozostawieniem minimum 1/3 gałęzi. I co? I sypią owocem. Mam nadzieję, że nie jest to kwestia tak dobrego tylko dla owoców roku, ale że w kolejnych latach będzie już tylko lepiej. Planowałem zacząć na tych moich ulęgałkach szczepić szlachetne odmiany gruszy, ale niestety, czasu zbrakło. Pozostaje to jednak na mojej liście rzeczy do zrobienia.

Addio pomidory, tak, to nieubłagany koniec sezonu na ten rok. Było wspaniale, była obfitość, są nowe wnioski co do uprawy i odmian, jest przecier w słoikach i suszone w oliwie. Jeszcze się tu i ówdzie oczywiście ostały niedobitki, jeszcze niektóre próbują dojrzewać a inne kwitnąć, ale to już łabędzi śpiew. Nadchodzące po niedzieli chłodne noce położą chyba kres tegorocznemu pomidorowemu szaleństwu. Pozostanie sprzątanie grządek i przygotowanie ich do zimy. Zarówno pojemniki, jak i kostki słomy nie będą już w tym roku niczym obsiewane.

No a skoro o niedobitkach mowa, to niektóre zaczynają dorastać dachu. Po raz pierwszy wpadłem na pomysł aby pomidory rosnące w pojemniku tuż przy ścianie Ostojowej chatki puścić po lince uwiązanej do dachu. Okazało się to z punktu widzenia pomidorów strzałem w dziesiątkę, bo rosną jak oszalałe - im wyżej bowiem, tym cieplej, ściana oddaje ciepło w nocy, pomidorki są szczęśliwe. Z mojego punktu widzenia trochę tak głupio zbierać pomidory z drabiny ... nie, wcale nie głupio, serce się raduje gdy coś tak bujnie rośnie! Oczywiście jest to podpowiedź na przyszły rok, aby więcej takich konstrukcji przygotować. Obok, w sąsiednim pojemniku rośnie też i ogórek, ale on jakoś słabo owocuje, no i wzrostem ustępuje pomidorowi. Trudno jednak wyciągać ostateczne wnioski na podstawie jednej rośliny, poeksperymentuję z ogórkami jeszcze w przyszłym roku.

Jak co roku, Ostoi przybyło drzewek, oczywiście owocowych. Za punkt honoru stawiałem sobie do tej pory posadzić minimum dziesięć nowych drzew każdej jesieni, ten rok jednak kończy proces sadzenia w obrębie podwórka - po prostu wszystkie nisze zostały wypełnione (wedle na dziś obowiązującego planu, który jednakże ewoluuje). Ostatnia dziesiątka trafiła właśnie na swoje miejsca, pozostaje jedynie czekać, co z tego wyrośnie. Pora też zacząć zastanawiać się, czy wychodzić z "sadem" poza podwórko - z jednej strony może by było warto dla celów edukacyjno-pokazowych, z drugiej strony ... kto to obrobi? Gdy zaczną owocować, kto zbierze plony? A może lepiej powstrzymać zapędy i zacząć oddawać teren przyrodzie aby sama sobie na nim gospodarowała? Trudne to wybory, wymagające namysłu, z decyzją więc na razie nie będę się spieszył.

Na razie przez mój las przewalają się dwójki i trójki grzybiarskie, nawołując się donośnie, a najczęstszym tekstem jaki słyszę jest "k..., nic tu nie ma". No coż gdy w lesie ruch jak na Marszałkowskiej, to trudno żeby było. Rękami i nogami bronię się przed ogrodzeniem terenu, ale im dłużej obserwuję "szkody grzybiarskie", tym bardziej się ku temu skłaniam. Z drugiej strony nie tylko grzybiarz mi pod dom podchodzi - zdarza się i dzik, i sarna, i daniel, i łoś, o zającach nie wspominając, ich nie chcę w mojego lasu wypraszać ... zaraz , zaraz ... a może to ich las?

Ten czas

 Każdego roku w Ostoi przychodzi ten czas, gdy krzaki uginają się pod owocem, gdy grządek nie widać spod plonów, a garnki, słoiki i brzuchy zaczynają odczuwać klęski i dobrodziejstwa obfitości i napełniają się tym, co nam urosło. Pomimo że staram się sadzić rozsądne ilości wszystkiego, zawsze okazuje się, że posadziłem za wiele. Z ogromnym niepokojem od zimy patrzyłem na zmiany pogody, drastyczne i niebezpieczne, widoczne dla każdego, kto chce je zauważyć. Obawiałem się upałów, które nadeszły i sadziłem tak, aby być przygotowanym na straty. Na szczęście, odpukać, straty okazały się minimalne, pomimo ponad trzydziestostopniowych upałów. W rezultacie spożycie cukinii na głowę mieszkańca osiągneło wysoki stan alarmowy, wliczając w to rodzinę i znajomych.

W podobne stadium zaczyna wchodzić fasola, od szparagowej typu wstęga poczynając. O ile jednak dynie i cukinie sadzone były mniej więcej w tym samym czasie w drugiej połowie maja, o tyle fasole siałem mając zawsze w pamięci sukcesję w czasie. Zamiast wysiać od razu wszystkie nasiona, co tydzień wysiewałem małą partię, czasami tak małą, jak trzy nasiona z każdej odmiany. Dzięki temu fasola plonuje teraz sukcesywnie i klęska urodzaju dotyka nas znacząco mniej, a dodatkowo cieszyć się będziemy mam nadzieję świeżą fasolą przez długie jeszcze tygodnie.

Pomidory - moja miłość, z kolei dwa główne typy mają - samokończący (gdzie cały krzak owocuje niemal jednocześnie, a następnie obumiera), oraz o wzroście ciągłym, owocujące stopniowo aż do późnej jesieni. W Ostoi królują te drugie, po to właśnie, aby nie mieć jednorazowej klęski urodzaju, a raczej długo cieszyć się ich mniejszymi ilościami. Gdybyśmy jednakże zamierzali na przykład produkować duże ilości przecieru, zdecydowanie sadziłbym więcej odmian samokończących.  Ponieważ jednak uwielbiam smak świeżych i co roku przeżywam dramat pod tytułem Addio Pomidory, to odmiany o ciągłym wzroście moim oczkiem w głowie są. Po pierwszych już jestem zbiorach, a ostatnie nastąpią zapewne gdy nadejdą przymrozki.

Ten czas obfitości i zbiorów jest też czasem nagrody. Za ciężką, uporczywą i systematyczną pracę, za wiarę w słuszność tego co robię, za czas poświęcony na naukę, praktykę i własne eksperymenty. To satysfakcja płynąca z życia permakulturą, w odróżnieniu od życia z permakultury, radość z obserwacji tego, jak ogród może jednocześnie żywić nas, siebie i wszystkich swoich mieszkańców dużych i małych, oraz gości przybywających spoza Ostoi - zwierzęta i ludzi. Poczucie spełnienia pierwszej dyrektywy Mollisona, poprzez zadbanie o przyszłość swoją i swoich najbliższych. Poprzez stały dostęp do super zdrowej, własnej żywności, tak świeżej, jak tylko może być. Ten czas, niech trwa.

Ale lipa

  W dawnych leciach, gdy młoda para na gospodarstwie osiadała, sadzono na podwórzu obok siebie dwa drzewa. Często były to lipa i klon, symbolizujące młodą parę. I takie też drzewa zastaliśmy na podwórku Ostoi, górujące nad wszystkim. Pielęgnowaliśmy, dbaliśmy, ale nadszedł dzień, gdy część lipy padła, a pozostałości ledwo stoją. Klon, o ironio, cieszy się dobrym zdrowiem, jego korzenie agresywnie wciskają się wszędzie, tworząc nieprzepuszczalny materac tuż pod powierzchnią gleby, przez co bardzo trudno czemukolwiek rosnąć pod klonem.

 Padła część lipy wprost na ogródek roślin wieloletnich,. gdzie na większości powierzchni króluje topinambur i szparagi, ale i nieco w tym roku posadzonych warzyw też już ładnie rosło.

 Spod lipowych gałęzi ogródka nie widać, zacząłem więc stopniowo odcinać wszystko, od najcieńszego poczynając, kierując się w stronę wypróchniałego lipowego pnia.







A pień sam, od podnóża, do wysokości ponad dwóch metrów, wypróchniały całkiem w środku, w części zamieniony w ogromne mrowisko. Druga część tak nasiąknięta wodą, że mogłaby służyć za gąbkę. Wybieram ze środka pnia kilka taczek mrówko-próchna, po to, aby woda deszczowa mogła spływać i aby lipa dalej nie gniła.

 Po odcięciu gałęzi z listowiem oczom moim ukazał się ogródek, spłaszczony "na flądrę". Jestem jednak dobrej myśli, mam nadzieję, że większość roślin da sobie radę i odrośnie. Wieloletnie na pewno, jesli nie w tym roku, to w następnym.

 Odcinam stopniowo coraz większe konary, od razu decydując które się jeszcze przydadzą, i do czego. Z miłą chęcią podłubałbym w miękkim lipowym drewnie, ale jak zwykle, czasu brak. Takie uroki wiejskiego życia, orka od poranka do wieczorka.

Nieco się pozastanawiawszy, oddzielam połamaną część pnia od reszty. Zaczynam porcjować kolosa, co jest z jednej strony trudne z uwagi na obwód, z drugiej relatywnie łatwe, bo środek pnia to mokre próchno. Narzędzia mam wyłącznie elektryczne i ręczne, raz tym, raz tamtym, relatywnie powoli, ale skutecznie, dzielę pień na kawałki jakie daję radę samodzielnie przemieszczać.

Postanawiam użyć wszystkiego na miejscu, w takiej czy innej formie. Oczyszczam środki pni z próchna, układam opałówkę, chowam ładniejsze drewno do drewutni, ściągam gałęzie z listowiem na sterty.

 Wyciągam ogrodowy rębak i nożyce do gałęzi. Cieńsze gałęzie wraz z liśćmi rozdrabniam na tak zwane RCW (rammial chipped wood), czyli zrębki o relatywnie wysokiej zawartości białka - najlepszy materiał do ściółkowania pod drzewami, jaki istnieje.

Gałęzie zbyt grube dla mojego rębaka odkładam na bok, potnę je na półmetrowe słupki i wykorzystam do ogrodowych obwódek.

Ustawiam puste pnie pod lipą, przestrzenie między nimi ściółkuję liśćmi i uzyskanymi przed chwilą zrębkami.

Sadzę kilka roślin.

Znalazło się miejsce wewnątrz pni i dla ozdobnych kwiatków w doniczce, skutecznie zamaskowanej przez zrębki.








A wszystko to w towarzystwie krążących dokładnie nad podwórkiem żurawi.

Lipa jeszcze żyje, dwa potężne odgałęzienia trzymają się "na włosku" resztek spróchniałego pnia. Upadek pierwszego jest "bezpieczny", na środek podwórka, gdyby drugie odgałęzienie upadło, to wprost w uprawiane w kostkach słomy pomidory. Postanawiam jednak nie interweniować i poczekać z ewentualnym cięciem do końca lata. Muszę przemyśleć, czy, a jeśli tak, to ile, ze starej lipy ocalić. Będę się jej więc bacznie przyglądał i czekał cierpliwie na koniec pomidorowego sezonu. Mam nadzieję, że mi się odwdzięczy i nie zamieni pomidorów w ketchup ...

Deszcze niespokojne

Przez kilka dni Ostoja była miejscem, które nawet deszcze omijały szerokim łukiem. Nad Warszawą burze, w Łodzi leje, a w Ostoi ledwo pokropiło. Aż przyszedł wreszcie deszcz upragniony, przez dwie doby spadł niemal centymetr wody na każdy metr kwadratowy. Zbiorniki na deszczówkę dopełniły się prawie, w głównych jest teraz 5000 litrów i miejsce na ostatni 1000. Mniejsze zbiorniki wszystkie pełne, a nadmiar wody odprowadzany jest rurami dokładnie tam, gdzie tej wody potrzeba.


Na słomianych grządkach gradacja wzrostu - najlepiej rosną pomidory, dynie i kabaczki, a najsłabiej ogórki. Ale sądzę, że one się tylko powoli rozpędzają. Mam nadzieję że jeszcze nabiorą tempa i puszczą się ku słońcu. Tu, na kostkach słomy, wszystko bowiem prowadzone jest w pionie, po tyczkach, aby jak najlepiej wykorzystać powierzchnię. Dodatkowo rośliny są dosyć agresywnie przycinane, aby nie zacieniały się wzajemnie.



Pomidory w pojemnikach zaczęły okazywać pierwsze objawy zakażenia Alternarią, powodującą suchą plamistość liści. Poszły więc w ruch nożyczki i oprysk ze skrzypu - każdy liść, choćby z najmniejszą plamką został obcięty, a rośliny solidnie spryskane. Dla niewprawnego oka wyglądały po tym zabiegu jak badylki z zawiązkami owoców i malutkim pędzelkiem listków na czubku. Minęło kilka dni, i wszystkie zaczynają mieć liści coraz więcej, a owoce zaczynają się powiększać, jest więc spora szansa, że zostaną uratowane.

Stare wyniesione grządki skrzynkowe są w fazie międzyplonów. Zebrałem z nich jakiś czas temu zielony groszek i bób, topinambury rosną jako osłona od wiatru i plon jesienny, a z tyłu kiełkują późne fasole. Jak na grządki utworzone wyłącznie przy użyciu starych desek, zrębek i odrobiny kompostu to można powiedzieć, że radzą sobie dobrze. Są też jedynie minimalnie podlewane w największe upały. Najprawdopodobniej tej jesieni zbudowane pięć lat temu ze startych odpadowych desek obramowania zostaną przeniesione w nowe miejsce i ponownie wypełnione zrębkami, a w tym miejscu powstanie nowa grządka wyniesiona w postaci wału. Jeśli czasu i sił starczy.

To tu właśnie wcześniej stały te obramowania - na szczerym, jałowym piachu. Potem zastąpił je wał, a teraz jest płaska żyzna grządka z warstwą utworzonej na miejscu gleby. Porasta ją w tym roku polikulturowa dżungla zieloności, pnąca się w górę po siatkach i płożąca po ziemi. Jedne plony zebrane, inne ich miejsce zajmują. Zasadą jest wypełniać każdą niszę, aby nie zajęły jej rośliny niepożądane. W tej chwili dominują pomidory i fasole, z topinamburem w tle od północy. Ale jest tu i sałata, i buraki, i truskawki, melony, rukola, szczypiory i czosnki, nasturcje i inne kwiaty oraz pojedyncze kabaczki tu i ówdzie.

Hitem tygodnia są buraki liściowe, w tym roku po prostu przesłodkie. To zapewne wysoka zawartość składników odżywczych, a głownie minerałów sprawia, że tak doskonale smakują. Pomimo że nie padało, ich ogonki liściowe są bardzo soczyste, a chłodnik z nich przyrządzony smakuje wyśmienicie. Nieustannie tu i ówdzie owocują maliny, te, które się zdecydować nie mogą, czy są letnie czy jesienne. Bardzo to miłe móc sobie przy okazji skubnąć kilka prosto z krzaka w trakcie ogrodowych prac. Jeszcze się pojawiają pojedyncze truskawki, ale w tym roku przez suszę nie nacieszyliśmy się nimi zbyt długo. Jest jednak jeszcze szansa, że zakwitną ponownie i zaowocują, niech no tylko zdrowo poleje.

Formujący się nad Ukrainą cykloniczny wir ma podobno niebawem mieć wpływ na pogodę u nas, przynosząc wiatr, burze i nawet grad. Poświęcam więc wiele czasu na podwiązywanie wszystkiego, co się pnie. W malutkiej Ostoi jest około setki tyczek, do tego jeszcze dochodzą rośliny pnące się po siatkach. Kończę przed nadejściem nocy z nadzieją, że nie taki cyklon straszny jak go malują. No i że jeszcze zdrowo popada. Niemal wszystko co żyje formuje teraz owoce, a przecież taki ogórek to niemal w całości woda ...

Co piszczy w słomie

W Ostoi obowiązuje jedna zasada - pracuję z tym, co jest, wykorzystuję wszystko, do czego mam dostęp. Żaden surowiec nie jest problemem, każdy stanowi potencjalny materiał do wykorzystania. Jedynie uprzedzenia, obawy i brak wyobraźni sprawiają, że pożytków z posiadania surowca możemy nie dostrzec. Mam na myśli głównie surowce organiczne, z których najważniejszymi tu w Ostoi są słoma, siano i zrębki.

Niejednokrotnie spotykam się z opinią, że słoma jest niezwykle ryzykownym materiałem z uwagi na pestycydy. Bardzo wiele osób poszukuje słomy z upraw ekologicznych, a często nie znajdując takowej, rezygnują w ogóle z jej stosowania. Myślę, że ostrożność jest wskazana, ale nie powinna być za daleko posunięta.

Ostoja w części słomą stoi - wykorzystuję ją do ściółkowania grządek mających formę wałów, do wież ziemniaczanych i wreszcie do uprawy w kostkach. Słomę mam nieekologiczną, ale kupowaną konsekwentnie z tego samego źródła od lat i początkowo testowaną przed masowym zastosowaniem - dlatego nie mam obaw, że przywlokę sobie z nią groźne pestycydy. Wierzę również, że słoma odpowiednio przygotowana - nawieziona i nawilżona, gdzie kwitnie bogate życie bakteryjno-grzybowe, bardzo szybko zostaje oczyszczona ze wszystkich szkodliwych substancji, właśnie przez te mikroorganizmy, które ją skolonizowały. Dlatego też w przypadku niepewnego źródła zróbmy test - posadźmy w próbce dobrze nawilżonej słomy sadzonkę lub wysiejmy nasiona. Jeśli słoma jest skażona, szybko się o tym dowiemy.

W kostkach słomy uprawiać można niemal wszystkie rośliny, ja sadzę w niej głównie pomidory, dynie i ogórki, okazyjnie również melony i jako rośliny towarzyszące fasole i zioła - głównie bazylię. 

Uprawa pomidorów w słomianych kostkach jest niezwykle wygodna i efektywna. W zależności od odmiany można pomieścić na jednej kostce dwie lub trzy rośliny. Zdecydowanie preferuję odmiany o wzroście ciągłym, owocują one bowiem do późnego lata, a nawet wczesnej jesieni. Wymagają one jednakże podpór i pielęgnacji pędów, czyli usuwania nadmiaru rozgałęzień zwanych "wilkami". Nic tak jednak nie nagradza, jak pnące się ponad głowę pędy obwieszone albo gronami małych koktajlowych owoców, albo mniej licznymi, ale za to dużo większymi, pomidorami.

Wierni czytelnicy bloga wiedzą wszystko o moich zmaganiach z wieżami ziemniaczanymi i o niezbyt spektakularnych efektach tej metody uprawy, choć i tak porównywalnymi z uprawą polową. Do "wieży pełnej ziemniaków" jest jednakże jeszcze daleko, wierzę jednak głęboko, że się takowej w Ostoi dochowam. Dla ścisłości, nie chodzi o wieżę wypełnioną podłożem na początku sezonu, z sadzeniakami umieszczonymi na różnych poziomach - to (choć oczywiście całkiem dozwolone) "oszustwo". Chodzi o wieżę, w której na poziomie ziemi umieszcza się 2-3 sadzeniaki, przez cały sezon dokłada podłożę i ściółkę w miarę wzrostu roślin, aż wieża wypełni się po brzegi. Moje tegoroczne wieże właśnie się wypełniły - urosły o ponad metr, a łodygi ziemniaków wznoszą się w niebo o niemal kolejny. Czy doczekam się plonu na całej wieży wysokości? O tym dowiemy się za kilka tygodni. 

Z kronikarskiego obowiązku wspomnę o grządce sałatowej, która po siódmej już turze zbiorów, nadal produkuje. Zaczynają się pojawiać nuty goryczy w liściach dłużej niezbieranych, ale wszystkie one są jeszcze w zupełności jadalne. Nie ma śladów tendencji do kwitnienia, a grządeczka produkuje dokładnie tyle, ile potrzebujemy. Z innej grządki dokładam jedynie rukolę. Obcinam więc po raz kolejny dolne liście wszystkim sałatom, tym razem goląc "na jeża" - pozostawiam jedynie najmniejsze listeczki w nadziei, że przedłuży to ponownie życie sałat i że uda mi się, kto wie, dotrwać do dziesięciu zbiorów? 

Wracając do słomy, mam nadzieję, że przyjdzie taki dzień, że w Ostoi nie będzie ona potrzebna. Że produkcja własnej biomasy i ściółki będzie tak duża, że "import" słomy ustanie. Albowiem dwa są znaki widome, że permakulturę robisz dobrze - pierwszy to taki, że przybywa gleby, a drugi taki, że masz tyle własnej biomasy, iż nie musisz żadnej sprowadzać spoza własnych domowych pieleszy.